Avlonyalı Ferid Paşa Bir Ömür Devlet

Arnavut Ferid Paşa (1851-1914) Sultan Abdülhamid’in Konya valisi ve Jön Türk İhtilalinden önceki son sadrazamı. Avlonyalı ve Tepedelenli hanedanlarından bir asilzade, ateş seli gibi üzerine gelen bir zamanda imparatorluğun kaderine dokundu. Yanya’dan Girit’e, Bosna’dan Hersek’e, Sofya’dan Diyarbekir’e, Malatya’dan Elaziz’e, Halep’ten Konya’ya, İzmir’den Kahire’ye, Lozan’dan San Remo’ya uzanan bir hayat hikayesi...

Arnavut olması kariyerinin bazen lehinde bazen aleyhinde işledi. Farklı sadakatler ve kimlikler arasında savruldu, fakat kendi memleketi imparatorluktan koparken başbakanlık teklif edildiği halde Osmanlı kalmayı tercih etti: “Ben bir Osmanlı devlet adamıyım, hayatımı kaderimi bu devlete bağladım. Arnavutluk’ta çalışmam! Vaktiyle sadrazamlığını yaptığım Osmanlı Devleti’nin bugün ayrılmış bir cüzü üzerinde vazife alamam!”

Osmanlı coğrafyasının farklı köşelerinde hizmet eden bir imparatorluk adamı olarak hayat sürdüğü halde, unutulmuş bir eski devir enkazı olarak yaban ellerde can verdi. Milli tarihler de adını unuttu. Ancak Ferid Paşa’yı tanımadan Arnavutluk davası, Makedonya meselesi, Osmanlı diplomasisi, vilayet idaresi, hâsılı Abdülhamid ve Meşrutiyet dönemleri yeterince anlaşılamaz. Osmanlı tarihinin son sayfalarını bu sefer bir insan hikayesinden okuyun.